Pracując w marketingu z prawem własności intelektualnej mamy do czynienia na co dzień. Dlaczego? Bo tworzymy. Tworzymy różnego rodzaju treści czy materiały na potrzeby własne, czy naszych klientów. Dlatego tak istotne jest rozeznanie się na temat tego, jakie prawa i jaką ochronę mamy my i nasze dzieła. A żeby nie wpakować się na minę jak Sapkowski przy sprzedawaniu praw do Wiedźmina, przeczytaj ten artykuł, w którym pokrótce i jak najprościej potrafię, wytłumaczę ten zawiły i niejasny dla wielu temat.

Własność intelektualna - co to jest?

Pojęcie to odnosi się do szeroko pojętej ludzkiej twórczości. W skrócie jest to też w pewien sposób wyodrębniona grupa przepisów, które regulują działalność twórczą człowieka. Nie brzmi to jeszcze tak źle, prawda?

W polskim prawie własność intelektualną regulują przede wszystkim dwie ustawy:

• o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
• prawo własności przemysłowej,
  co pozwala już nakreślić pewien zarys przedmiotów objętych ochroną.

Chronioną własność wyraża się bowiem jako:
utwór (katalog otwarty)

• literacki, publicystyczny, kartograficzny, naukowy, program komputerowy,
• plastyczny, fotograficzny,
• wzornictwo przemysłowe,
• architektoniczny, urbanistyczny,
• muzyczny, słowny,
• sceniczny, choreograficzny,
• audiowizualny,

projekt wynalazczy (katalog zamknięty)

• wynalazki,
• wzory użytkowe,
• wzory przemysłowe,
• znaki towarowe,
• oznaczenia geograficzne,
• bazy danych.

Pierwsza grupa chroniona jest prawem autorskim, natomiast druga - prawem własności przemysłowej, które, jak już wiemy, razem stanowią prawo własności intelektualnej.

Na pierwszy ogień weźmy prawo autorskie, w którym wyróżniamy: autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe.

AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE:

• nikt oprócz twórcy nie ma do nich prawa,
• mają nieograniczony czas trwania (trwają nawet po śmierci twórcy).

Co z ich tytułu przysługuje twórcy?

• prawo do autorstwa – chroni autora w przypadku kiedy inna osoba będzie twierdzić, że to ona jest autorem danego dzieła. Przydaje się to w przypadku konfliktów plagiatowych itp.
• prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo też udostępnienie go anonimowo – autor ma prawo pokazać, że to on stworzył dany utwór, ale prawo ochronne będzie działać nawet w przypadku utworu anonimowego
• prawo nienaruszalności treści i formy utworu – wyjątkiem od tej reguły jest zmiana treści lub formy przez następcę prawnego po śmierci autora, jeśli można przypuszczać, że autor by się im nie sprzeciwił
• prawo do rzetelnego wykorzystania utworu – to jest ukazywanie dzieła w sposób uniemożliwiający wprowadzenia odbiorcy w błąd
• prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności – utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie
• możliwość sprawowania nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE:

• twórca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (korzyść może być też niematerialna jak np. sława, rozpoznawalność)
• wynagrodzenie z tytułu: produkcji lub importu urządzeń mogących służyć kopiowaniu utworu oraz z tytułu zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia, na podstawie umowy (wydanie licencji) albo też na zasadzie nabycia ich poprzez przejęcie utworu przez pracodawcę. Prawa majątkowe wygasają 70 lat po śmierci twórcy!

Pomimo przeniesienia praw majątkowych twórcy bez zmian przysługują prawa osobiste, dlatego w każdym przypadku należy dokładnie określić tzw. pola eksploatacji danego utworu, które mówią, na co twórca wyraża zgodę, nad czym chce mieć w dalszym ciągu kontrolę. Pola eksploatacji powinny być zawsze uwzględnione w licencjach.

To teraz skomplikujmy trochę sprawę, co Ty na to? Chodzi o to, że aby nie zacieśniać ram korzystania z utworów do tego stopnia, że za każdym razem potrzeba by było do tego specjalnego zezwolenia albo uiszczania opłaty, wprowadzono pewne ograniczenia, kiedy można korzystać z utworów bez wspomnianych elementów. Jest ich naprawdę sporo, ale nas interesuje przede wszystkim tzw. dozwolony użytek własny oraz możliwość cytowania, przy czym przy cytowaniu konieczne jest podanie zarówno autora, jak i źródła.

PRAWA POKREWNE:

• nie mieszczą się one w zakresie praw autorskich, ale są ich pochodną
• podobne (stąd ich nazwa) i dlatego też znalazły się w jednej ustawie.

Wśród praw pokrewnych wyróżnia się m.in. prawa do artystycznych wykonań przez aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób, które w sposób twórczy przyczyniają się do powstania określonego wykonania prawa do nadań przez organizacje radiowe i telewizyjne czy prawa do pierwszych wydań.

UTWOREM jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Co mówi nam definicja? Że ochrona obejmuje tylko wytwory ustalone, to znaczy takie, które „wyszły” poza ludzki umysł w jakiejś postaci i zostały stworzone możliwości do tego, aby inne osoby niż twórca mogły się o nim dowiedzieć, czyli chronione prawem autorskim nie są odkrycia, idee, procedury, metody, zasady działania czy koncepcje matematyczne.

INTERNET A PRAWO AUTORSKIE:

Według prawa korzystanie z utworu chronionego prawem autorskim bez zgody autora jest działaniem zabronionym i zagrożonym karą ograniczenia czy nawet pozbawienia wolności nawet do lat 5.

Kiedy twórca udostępnia swój utwór na stronie internetowej albo w social mediach, to musi dać też jasną informację, w jakim stopniu godzi się na eksploatację tego utworu (jeśli tego nie zrobi, jest dorozumiana zgoda na używanie utworu - dozwolony użytek własny).

Strony internetowe, jeśli mają indywidualny charakter poprzez np. unikatowe grafiki, mogą być utworem; wówczas w umowie należy rozstrzygnąć, przy kim zostaną autorskie prawa majątkowe (przy zamawiającym/użytkowniku, czy przy zatrudnionym wykonawcy).

PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ:

• według definicji to grupa dóbr niematerialnych, których rola i znaczenie ujawniają się w szeroko rozumianym przemyśle i to bez względu na to, czy dobra te są wynikiem twórczego wysiłku umysłu ludzkiego, czy też mają za zadanie poprzez przenoszenie pewnych określonych informacji na siebie zarobić.

Działając w marketingu, najbardziej interesować nas będzie ZNAK TOWAROWY:

• podstawą przyznania ochrony znakom towarowym jest ich zdolność do przekazywania informacji, które pozwalają konsumentom na podjęcie świadomego wyboru.

Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w określony sposób, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.

Istnieje ujednolicony unijny system ochrony wspólnotowych znaków towarowych – znak towarowy UE. Polski przedsiębiorca może wybrać krajowy albo unijny system ochrony znaków (podstawą ochrony będzie jego rejestracja albo w polskim Urzędzie Patentowym, albo w Urzędzie UE ds. Własności Intelektualnej).

Możliwa jest też ochrona niezarejestrowanych znaków towarowych – nie trzeba ich rejestrować, a prawo do korzystania z oznaczenia powstaje w wyniku używania takiego oznaczenia w obrocie (może to być imię, nazwisko, firma, litery, cyfry, kombinacja cyfr, rysunek, ornament, melodia, forma przestrzenna itd.) - nie ma tu ograniczeń, najważniejsze, by rozróżniało to towar wśród innych.

Żeby zarejestrować znak, oznaczenie musi być: zmysłowo postrzegalne, jednolite i samodzielne względem towaru, a także musi być możliwe do przedstawienia w formie graficznej.

Dobra to, co może być tym znakiem towarowym? Jakie rodzaje wyróżniamy? Już odpowiadam. Są:

• znaki słowne – np. ADIDAS, czyli praktycznie wszystko, co składa się z liter albo cyfr (nie ma wymogu, aby dany znak słowny miał sens albo dał się wymówić), może to być też slogan reklamowy, jeśli co najmniej jedno słowo ma charakter odróżniający
• znaki obrazowe – czyli oznaczenia, które odbierane są wzrokiem – różnego rodzaju rysunki, grafiki itd.
• znaki plastyczne (trójwymiarowe, przestrzenne) – charakteryzują się szczególnym kształtem towaru lub jego opakowania (np. kształt butelki coca-cola). Co ważne - znak plastyczny nie może wynikać jedynie z funkcji użytkowych danego przedmiotu!
• znaki dźwiękowe – odbierane słuchem, czyli sygnały dźwiękowe i melodie
• znaki kombinowane – łączą w sobie kilka różnych elementów, np. słowa, obraz i kolor (np. opakowanie czekolady Toblerone).

DOMENY JAKO WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA

Nazwy domen są stosunkowo nową formą własności intelektualnej. W podstawowym ujęciu nazwa domeny to adres strony internetowej uzyskany na podstawie umowy z rejestratorem nazw domen.

Domena i znak towarowy przedsiębiorstwa powinny być ze sobą spójne, ale często nie są, ponieważ znakami towarowymi i domenami zajmują się z reguły zupełnie inne osoby. W sytuacji idealnej powinno się powiązać wybór znaku towarowego z poszukiwaniem dostępnych domen.

Czy domeny są chronione? Jasne. Na przykład przed tzw. cybersquattingiem, który polega na nabyciu domeny dla marki, firmy lub osoby przed nabyciem tej nazwy przez prawowitego właściciela. Osoba dokonująca takiego przejęcia może zostać pozbawiona prawa do używania danej domeny, dlatego też ochrona nazw domen jest pochodną praw do znaków towarowych. Procedurą, w jakiej można przejąć zawładniętą domenę jest Jednolita Polityka Rozstrzygania Sporów Dotyczących Nazw Domen → UDRP.

Problem z KNOW-HOW:

W katalogu chronionej własności intelektualnej nie wymienia się często know-how. Dlaczego? Wynika to z tego, że zarówno utwory, jak i własność przemysłowa muszą zostać w jakiś sposób ujawnione, żeby mogły być chronione, a know-how z kolei przysługuje ochrona, gdy pozostaje tajemnicą, a więc jest poufne. Logika know-how jest więc zupełnie różna od utworów i wytworów.

Podsumowanie

Jak widzisz - temat jest bardzo szeroki, a to, co uwzględniłam powyżej to jedynie niewielka część tematu. Niemniej jednak mam nadzieję, że masz po przebrnięciu przez ten artykuł ogólne pojęcie, jak prawo własności intelektualnej działa, co uwzględnia w swoich przepisach i jak w przypadku niektórych elementów działa ochrona. Pamiętaj, żeby zawsze przy rozpowszechnianiu utworów sprawdzać, czy twórca daje na to przyzwolenie, dbaj też o prawa swoje i swoich utworów czy znaków towarowych.